Panelde Balkanlar’da Bilgi Edinme Özgürlüğünün Hala ‘Sadece Kağıt Üzerinde’ Olduğu Söylendi
Üsküp’te düzenlenen bir BIRN panelinde, bilgi edinme yasalarında yapılması planlanan yasal değişikliklerin, gazetecilerin yetkililerden hesap sormasını daha da zorlaştırmak üzere tasarlandığı belirtildi.
Batı Balkanlar’daki Bilgi Edinme Özgürlüğü (FOI) yasaları on yılı aşkın bir süredir yürürlükte. Bölgeden konuşmacılar, BIRN’in “Balkanlar’da Bilgi Edinme Özgürlüğü” başlıklı panelinde, BIRN tarafından izlenen ülkelerin neredeyse tamamında iyi yazılmış olduğu düşünülen yasalar bulunmasına rağmen, bunların değerinin genellikle sadece kağıt üzerinde kaldığını söyledi: Cevaplanmayan Çağrılar” başlıklı panelde konuştu.
Bilgi edinme yasalarında yapılması planlanan yasal değişiklikler, gazetecilerin yetkililerden hesap sormasını imkansız hale getirmek için tasarlanmış gibi görünüyor. BIRN’in Çarşamba günü resmi olarak açıklanan yıllık bilgi edinme özgürlüğü raporuna göre, bilgi edinme mevzuatının uygulanmasında tüm Batı Balkan ülkeleri önemli ölçüde geride kaldı.
Yasaların düzgün bir şekilde uygulanması ve kamu kayıtlarına, özellikle de gazetecilere erişim izni verilmesi konusunda kamu kurumları sessiz kalmayı ya da kısmen cevap vermeyi tercih ediyor ve talep edilen bilgilere her zaman tam erişim izni vermiyor.
Geçen yıl BIRN gazetecileri 376 FOI talebinde bulundu. Sadece 134’ü tam olarak yanıtlandı; taleplerin yarısından fazlası hiç yanıtlanmadı (“idari sessizlik” olarak bilinen durum), bu da kamu kurumlarının şeffaflık ve proaktiflik eksikliğini yansıtıyor. Bilgi Edinme Kanunu’nun tam olarak uygulanmasına yönelik siyasi irade eksikliği, mevcut eğilimlerin ardında yatan en önemli nedenlerden biridir.
Sırbistan’dan bir BIRN gazetecisi olan Sasa Dragojlo, panel tartışmasında Sırp kurumlarından bilgi almanın zor olduğunu söyledi. “Bilgi Edinme Özgürlüğünün durumunu tartışırken her yıl büyük bir köstebek günü gibi oluyor. Kurumlar Bilgi Edinme Hakkı taleplerimize cevap verse bile, her zaman gerçek bilgi alamıyoruz,” dedi Dragojlo.
Birçok belgenin kamuya açık olduğu Kosova’da durum daha iyi. BIRN Kosovalı gazeteci Gentiana Ahmeti panele verdiği demeçte “Bazı olumlu eğilimler görüyoruz ve siyasi durum da iyiye doğru biraz değişti” dedi.
Siyasi iradeyle ilgili olarak, Karadağ’daki MANS STK’sında araştırmacı olan Lazar Grdinić’e göre Karadağ’daki hükümet değişikliği herhangi bir ilerleme getirmedi.
“Yeni hükümet, yeni iktidar eliti, eski uygulamaları devraldı. Karadağ’da bilgi edinme özgürlüğünün durumu birkaç yıl öncesiyle hemen hemen aynı. Toplum olarak daha fazlasını yapmamız gerekiyor,” diyerek durumu özetliyor Grdinic.
Enformasyon Komiseri Plamenka Bojceva, Kuzey Makedonya’da asıl sorunun yetkililerin sessizliği olduğunu söyledi.
“Birisi yasal bir talep gönderdiğinde, kurumlar yasal süre içinde cevap vermiyor. Amacımız talepleri alan memurlara düzenli eğitim vererek bu durumu değiştirmek. Siyasi irade çok önemli bir rol oynuyor. Bizim kurum olarak başarmaya çalıştığımız şey, kaynaklarımız yetersiz olsa da, kurumsal standartlar oluşturarak bunun üstesinden gelmektir” dedi.
Açık Hükümet Ortaklığı OGP’nin sorunlarını ve perspektiflerini tartışırken, OGP Avrupa kıdemli bölge koordinatörü Sandra Pernar, dünya genelinde popülist hareketlerin ve hükümetlerin yükselişinden bahsetti.
“Popülist partiler ve politikacılar iktidara gelmek için vatandaşların güvensizliğini ve öfkesini kullanıyor. Balkan ülkelerinin karşılaştığı en önemli üç zorluk yolsuzlukla mücadele, açık sivil alan eksikliği ve kurumlara duyulan güvendir” dedi.
Üsküp Sivil İletişim Merkezi’nden German Flikov, panelde OGP’nin en büyük eksikliklerinden birinin sınırlı sayıda insanın kişisel taahhütlerine bağlı olması olduğunu söyledi. Bir önceki panel tartışmasına atıfta bulunarak, “Süreç aynı zamanda siyasi irade de gerektiriyor, bir hükümet bakanının süreci bilip bilmediği de önemli” dedi.
Kamu Yönetimi Bakanlığı’ndan İnovasyon, Kamunun Açıklığı, İdare ve STK’larla İşbirliği Müdürlüğü Başkanı, Karadağ hükümetinin yeni bir ulusal eylem planı üzerinde çalıştığını söyledi.
Lidija Ljumovic, plan ve iki e-platform üzerinde çalışırken “sivil sektörle temel, bağlamsal ve oldukça zengin bir koordinasyon” sağladıklarını da sözlerine ekledi.
Avrupa Politika Merkezi’nde araştırmacı olan Milos Pavkovic, Sırbistan’ın beşinci ulusal OGP eylem planını kabul ettiğini söyledi. Pavkovic konferansa, temel zorluklardan birinin seçimler ve anayasal değişikliklerin eylem planının uygulanmasını kesintiye uğratması olduğunu söyledi.
BIRN’in yıllık Bilgi Edinme Özgürlüğü raporuna göre, kamu kurumları kamu kayıtlarını gizli tutmayı ve halkın önemli olayları veya hükümet eylemlerini daha iyi anlamasına yardımcı olmamayı tercih etti. Arnavutluk, Bosna Hersek, Kosova, Karadağ, Kuzey Makedonya ve Sırbistan’dan izlenen kurumlardan toplanan verilere dayanarak her yıl tekrarlanan bir eğilim gibi görünüyor.
BIRN’in yıllık FOI raporu, Avusturya Kalkınma Ajansı tarafından finanse edilen “Paper Trail to Better Governance” projesinin bir parçasıdır.
